جایگاه موعظه شایسته ی کیست؟ - با چه کسی مجالست کنیم؟
جایگاه علم - آفات علما - جایگاه موعظه شایسته ی کیست؟ - با چه کسی مجالست کنیم؟
قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام:
الْخَشْیَةُ مِیرَاثُ الْعِلْمِ وَ مِیزَانُهُ وَ الْعِلْمُ شُعَاعُ الْمَعْرِفَةِ وَ قَلْبُ الْإِیمَانِ وَ مَنْ حُرِمَ الْخَشْیَةَ لَا یَکُونُ عَالِماً وَ إِنْ شَقَّ الشَّعْرَ بِمُتَشَابِهَاتِ الْعِلْمِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى إِنَّما یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ
وَ آفَةُ الْعُلَمَاءِ ثَمَانِیَةٌ الطَّمَعُ وَ الْبُخْلُ وَ الرِّیَاءُ وَ الْعَصَبِیَّةُ وَ حُبُّ الْمَدْحِ وَ الْخَوْضُ فِیمَا لَمْ یَصِلُوا إِلَى حَقِیقَتِهِ وَ التَّکَلُّفُ فِی تَزْیِینِ الْکَلَامِ بِزَوَائِدِ الْأَلْفَاظِ وَ قِلَّةُ الْحَیَاءِ مِنَ اللَّهِ وَ الِافْتِخَارُ وَ تَرْکُ الْعَمَلِ بِمَا عَلِمُوا
قَالَ عِیسَى علیه السلام أَشْقَى النَّاسِ مَنْ هُوَ مَعْرُوفٌ بِعِلْمِهِ مَجْهُولٌ بِعَمَلِهِ وَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله لَا تَجْلِسُوا عِنْدَ کُلِّ دَاعٍ مُدَّعٍ یَدْعُوکُمْ مِنَ الْیَقِینِ إِلَى الشَّکِّ وَ مِنَ الْإِخْلَاصِ إِلَى الرِّیَاءِ وَ مِنَ التَّوَاضُعِ إِلَى الْکِبْرِ وَ مِنَ النَّصِیحَةِ إِلَى الْعَدَاوَةِ وَ مِنَ الزُّهْدِ إِلَى الرَّغْبَةِ
وَ تَقَرَّبُوا إِلَى عَالِمٍ یَدْعُوکُمْ إِلَى التَّوَاضُعِ مِنَ الْکِبْرِ وَ مِنَ الرِّیَاءِ إِلَى الْإِخْلَاصِ وَ مِنَ الشَّکِّ إِلَى الْیَقِینِ وَ مِنَ الرَّغْبَةِ إِلَى الزُّهْدِ وَ مِنَ الْعَدَاوَةِ إِلَى النَّصِیحَةِ
وَ لَا یَصْلُحُ لِمَوْعِظَةِ الْخَلْقِ إِلَّا مَنْ جَاوَزَ هَذِهِ الْآفَاتِ بِصِدْقِهِ وَ أَشْرَفَ عَلَى عُیُوبِ الْکَلَامِ وَ عَرَفَ الصَّحِیحَ مِنَ السَّقِیمِ وَ عِلَلَ الْخَوَاطِرِ وَ فِتَنَ النَّفْسِ وَ الْهَوَى
قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام کُنْ کَالطَّبِیبِ الرَّفِیقِ الشَّفِیقِ الَّذِی یَضَعُ الدَّوَاءَ بِحَیْثُ یَنْفَعُ فِی الْخَبَرِ سَأَلُوا عِیسَى ابْنَ مَرْیَمَ ع یَا رُوحَ اللَّهِ مَعَ مَنْ نُجَالِسُ قَالَ ع مَنْ یُذَکِّرُکُمُ اللَّهَ رُؤْیَتُهُ وَ یَزِیدُ فِی عِلْمِکُمْ مَنْطِقُهُ وَ یُرَغِّبُکُمْ فِی الْآخِرَةِ عَمَلُه.
از حضرت امام صادق علیه السلام نقل شده:
خوف از خدا میراث علم است و علم، پرتوِ معرفت و قلبِ ایمان است. و هر که از خشیتِ الهی محروم است عالِم نباشد، هرچند به وسیله ی متشابهات علم [معلومات شبه علم] موی را بشکافد. خداوند متعال فرموده: «إِنَّما یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ/ از بندگان خدا، تنها دانشمندان از او مى هراسند/ فاطر28».
آفت علما اینهاست؛ طمع، بخل، ریا، تعصب، محبت به ستایش [شدن]، و فرو رفتن در آنچه که به حقیقتش نخواهند رسید، و زحمت کشیدن در آراستن سخن به الفاظ زاید، و کمی شرم از خداوند، و به خود بالیدن، و ترکِ عمل به آنچه که می دانند.
عیسی علیه السلام فرمود: شقی ترین مردم کسی است که به علمش مشهور و سرشناس است، اما در عمل گمنام و ناشناس است.
و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: نزد دعوت کننده ای که شما را از یقین به سوی شک، و از اخلاص به ریا، و از تواضع به تکبر، و از خیرخواهی به دشمنى، و از پارسایى به دنیاجویی مى خواند منشینید.
به عالِمی نزدیک شوید که شما را از تکبر به سوی تواضع، و از ریا به اخلاص، و از شک به یقین، و از دنیاجویى به پارسایى، و از دشمنى به خیرخواهی دعوت مى کند.
و براى موعظه ی مردم شایسته نیست مگر کسی که از سر صدق از این آفتها عبور کرده باشد، و بر عیب ها و بدى های سخن واقف باشد، و درست را از نادرست، و موجبات وسوسه ها، و فتنه و بلاهای نفس و امیال را بشناسد.
امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: مانند طبیبی همراه و دلسوز باش که دارو را در جایی می نهد که نفع می رساند.
از حضرت عیسی علیه السلام سوال کردند که یا روح الله! با چه کسی مجالست کنیم؟ فرمود: کسی که دیدنش، خدا را به یادتان می آورد و کلامش به علم تان می افزاید و عملش شما را به آخرت ترغیب می کند.
منابع
مصباح الشریعة ص 20
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج 2 ص 52
